şiirde kafiye

Kafiye: Mısra sonlarında, farklı kelimelerdeki ses (harf) benzerliğine kafiye denir Kafiyenin oluşabilmesi için mısra sonundaki kelimelerde şu özellikeleri

aramak gerekir:


a) Ses benzerliği olan kelimelerin farklı kelimeler olması gerekir

b) Ses benzerliği olan kelimelerin yazımının aynı olması gerekir


Altın da bir pula olur mu kabil

Ehli ile konuş olasın ehil

Cahille konuşma olursun cahil

Kişi ayarından düşer mi düşer


Yukarıdaki şiirde "il" seslerinde kafiye vardır Ses benzerliğindeki seslerde, ses sayısının artmasına göre kafiye çeşitli kısımlara ayrılır:


a) Yarım Kafiye: Mısra sonlarında tek ses benzeşmesine dayanan kafiye türüdür Aslında, bu benzeşmenin sessiz harflerde olması gerekir Halk edebiyatında yarım kafiye çok kullanılmıştır


Mehmed'im sevinin başlar yüksekte!

Ölsek de sevinin eve dönsek de


b) Tam Kafiye: Mısra sonlarında iki sesin benzeşmesine dayanan kafiye türüdür


Nasihatim sana: Herzeyle iştigali bırak

Adamlığın yolu nerdense bul da girmeye bak


c) Zengin Kafiye: Mısra sonlarında üç ve daha fazla sesin benzeşmesiyle meydana gelen kafiye çeşididir


Her şey akar su, tarih, yıldız, insan ve fikir

Oluklar çift, birinden nur akar birinden kir


Not (1) Kafiye olan sesli harflerin üzerinde uzatma işareti "^" varsa, bu sesliler tek ses değil iki ses olarak kabul edilir ve buna göre de kafiye türü değişir

Mesela İstiklaâl Marşı'nın yedinci kıtasındaki


Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ

Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şühedâ

Cânı cananı bütün varımı alsın da Hüdâ

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ


"da" seslerinde tam değil, zengin kafiye vardır


Not (2) Tunç kafiye olarak adlandırılan kafiye türünü bazı edebiyatçılar kabul ederken, bazıları da kabul etmez Bu sebeple Tunç kafiye kimi kitaplarda anlatılırken kimi kitaplarda hiç değinilmez Fakat çoğu edebiyatçı bunu farklı bir kafiye türü olarak kabul etmez ve Zengin kafiyeye dahil eder Farklı bir kafiye türü olmadığını kabul etmemekle birlikte bu kafiyenin de tanımını bilmekte yarar var:


Tunç Kafiye: En az üç sesten oluşan bir ya da daha çok kelimenin diğer mısraların içinde geçmesiyle oluşan kafiye türü olarak tanımlanır

Mesela:


İnsan bu, su misali kıvrım kıvrım akar ya

Bir yanda akan benim öbür yanda sakarya


mısralarında bu özellik görülebilmekte ama zengin kafiyeden bir farkı olmadığı açık


d) Cinaslı Kafiye: Okunuşları ve yazlışları aynı ancak anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiye çeşididir Tunç kafiye sesteş kelimelerle yapılır


Niçin kondun a bülbül

Dalımdaki asmaya

Ben yarimden vazgeçmem

Götürseler asmaya


Yukarıdaki şiirde, ikinci mısrada asma kelimesi "üzüm veren bir bitki"; dördüncü mısrada ise "öldürmek" anlamında kullanılmıştır

*