İtalyan Edebiyatı

İtalyan Edebiyatı



Sevgilisine aşkını ve onun derin duygularını Latince bilmediğinden ötürü öz dili İtalyanca ile anlatmak zorunda kalan aşık ozan, İtalya'nın ilk millî şairi oldu. Zamanla Sicilya'da Fridrik II. sarayında küçük bir ede*biyat doğdu. Bu edebiyat eyâlet ve Lâtin çerçevesi içinden geçen bir şive ile yükselmeğe başladı.İtalyan dilini yaradan istidat sahibi belki doğrudan doğruya İmparatordu. Sarayda vakit geçirmek için hazırlanan manzumeler soneler halinde belirdi. Onların en güzel çiçekleri İtalyan şiirinin ağacında dır. Bu soneler çeşitli halk tabakaları tarafından benimsendi. Saray ile Ghibelinler yani İmparator taraftarları bunu manzumeler hâlinde etrafa yaydılar. İtalyan dili ile şiirler yazan ilk tanınmış şair (Assisilili Aziz Frans) dır. Bunun (Güneş Şarkısı) Allah'a, çiçeklere, güneşe suya ve ateşe birer methiyedir. O ölümü de hayatın kardeşi olarak selâmlar. 1258 de Flagellantlar günün ve rüyanın acı ve tatlı şarkılarını terennüm ettiler. Franziskanlar ise bu şarkıları bütün Avrupa'ya yaydılar. Lâtin şarkısı bu devirde terk edildi. Veranalı Fransızkan Giacomino ilk şairdir. Bu adam zamanının bütün du*rumunu eserlerinin merkez noktası yaptı fakat Cehennemi kâfi derecede tersim edemedi. Nihayet bu konu Dante'nin İlâhi Komedisi içinde en yük*sek bir dereceyi buldu. Rönesans'ın doğmasıyla Ortaçağın parlamağa baş*ladığı bir sırada (1263) yılında çok sevdiği ve ayni derecede nefret ettiği Fransa'da doğan ve 1321 yılında Ravenna'da ölen Dante Alighieri yalnız İtalya'nı değil bütün dünyanın en büyük dahilerinden biridir. Küçük yaşta anasını kaybetti. Bu yüzden gençliği elem içinde geçti, iyi bir tahsil gören ve zamanının bilgilerini de öğrenmiş olan Dante, diğer önemli şairler ve meselâ Goethe gibi bir kızı sevmiş ve bu aşk ölmez eserler yaratmasına vesile olmuştur. Betarice adındaki sevgilisinin bir başkasıyla evlenmesi ve 25 yaşında iken ölmesi ona Vita Nouva.= Yenî Hayat eserini yarattırdı ki o bu eserde Riccarda'yı anıtlaştırdı. İlâhî Ko*medya ismindeki şaheserinde bu aşka ait izler bulunur. Siyasî hayata karışması sonunda sürülen Dante, hayatının sonlarına doğru çok sıkıntı çekmiş ve ömrünün üzüntülü ve ümitsiz dönemine girmiştir. Fakat bu sıkıntılı, sefil hayat ve vatan özlemi cihan edebiyatı bakımından çok verimli olmuştur. Üç kısımdan meydana gelen Divina Comedia'sının Enfer yani Cehennem kısmı, sürgünlüğünün ilk zamanlarında, Purgateire yani Arâfı memlekete dönmek ümidinin hasıl olduğu ve Paradis yani Cenneti de beslediği ümitlerin mahvolduğu zamanlarsa ürünüdür. Şair Cehennem, Araf ve Cennette yapıldığı hayali bir yolculukta gördüğü ruhları tasvir eder ve bunları terennüm eden şeylere kendisi de inanmaz ve bilgi ile inanç arasında iki sütun da tanımaz. Yarattığı bu Cehennemi baştan aşağı geçti ve arıtım dağına tırmandı. Cennet de ona kısmen iştiyaklı ruhunun Echo = yansıması, Tanrının ve iyiliğinin ifadesidir. Eserlerinde şurada burada kaydırılmış insanın, Tanrının ona göndermiş olduğu ve onu idare eden insan üstün yardıma ve iyi ruha ihtiyacı vardır. Bir Aziz (St. Bernhard), bir şair (Virgil) ve ayrıca bir insan (Yeşil manto altında canlı alevlerin rengine bürünmüş) Danteyi götürürler. Hint dünya tablosunda kutlanan ve Hıristiyan Ptolemik = inanı (üç birlik) tarafından alman kutsal (üç) sayı büyük rol oynar. O üç kere üç sema kubbesi verir ve üç kere üç ba*samaktan kendi tasfiye dağını yapar. Cehennem honisinin sonunda taç*lanan dünya ortasındaki Luzifer (= Şeytan); üç korkunç ve müstekreh yüzüyle devamlı olarak mukaddes üç birliğe uyar. Bütün şiir üç defada otuz üç şarkıya bölünür. Stroph — kıtalar üç beyt tarzındadır. Cihan ede*biyatına bir şaheser kazandıran şair, milletinin nazım dilini yaratmış ve İtalyanca'yı Lâtin tesirinden kurtararak ilk italyanca şiir yazarak dili sadeleştirmiştir.

XIII. Yüzyılda ikinci devre başlar. Bu devir Paris'te doğan ve yarı fransız olan Boccaccio (1313 -1375) ile sona erer. İtalyan hikâyeleri Cento Novello ismi altında tanılmıştır. O zamana kadar şiirin hakiki çehresi anlaşılamamıştı. Bir ozan olan Guido Guinizelli şiire tam ayarını vermeğe çalıştı. Mevzularında kadın, dişi ve maşuka değil tersine Dantenin Beatricesi gibi melâikemsi ve platonik bir seziş görülür. 1300 yıllarında Siena şehrinde bir tüccarın sefih oğlu şair Cecco Angiolieri kendi uğursuz çingene hayatını yaşatan yüzden fazla eser verdi. Bir kunduracı kızı olan sevgilisi Becchîna için muhtelif aşk şarkıları terennüm etti.

XIV. Yüzyılda Francesco Petrarca ile yeni ve feyizli bir şiir devresi açıldı. (1304- 1374) Roma da Kapitol'da şair olarak taçlandı. O, ölmez bir hâle getirmek istediği İtalyan şiiri dolayısıyla değil, tersine, Lâtince yazdığı Africa ünvanlı şiiriyle şöhret kazandı. Epistel= Manzum Mektubu, biyografiyi ve diyaloğu üsluplaştırarak kurdu. Onun olağan üstü şiir dergisi ve şahsen sevmediği ve ona diğersiz: rerum vulgarum fragmenta : Vulgar malzemesi adı verdiği Canzoniere'yi İtalyanca yazdı. Bu eser (300) sone, bir kaç konzona ve madrigale'yi ihtiva eder. Soneleri 1327 yılında, bir dinî törende ilk olarak Santa Chiara kilisesinde gördüğü Laura tarafından beğenildi.

Bu devirde Cennet aşkı evcine varmasından İtalya'da ekseriya tövbe temayülüne tesadüf edilir. Bilhassa bu konuya ait Sieneli Katharina (1347 - 1380) mektuplarında en kıymetli kadın ifadesini verir.

İlk dadaist Floransalı Berber İl Burchillo alaylı ve kaba sözleri olan "Sonette candocto,, ile Petrarcayı hezel (lâtife) yollu taklit etti. Vahi Assoziation = çağrışmaları birbirine dizerek bağladı. Boccaccio, Masuccio "Novellino,, ve Straparola "Neşeli Geceler,, de yüksek istidatlı epigon = mukallitler buldu. Şiirin muhtelif nevilerini şair sıfatıyla denemiş olan Medici'nin Lorenzodaki sarayında, bu zatın çok yakın bir dostu ve ilk İtalyan dramı olan (Orpheus) sın müellifi İtalyan şairi ve hümanisti Poliziano (1480 -1494) büyük tesir icra etti. Bu şairin en önemli eserleri: Şiirler: "Stanze Perla giostra di Giuliano d'Medici,, (tamamlanmamış), "Orfeo,, (Çoban Oyunları). Şair Bojardo (1434 - 1494) Şövalye şiiri olan ve (69) şarkıdan meydana gelen (Orlando inna morato) == Aşık Roland Eposunu Ferrara sarayına ithaf etti. İtalyan dili bu çağda daima kuvvetlen*di ve örnek olacak bir surette billurlaşmaya başladı. Şair Lodovico Ariosto (1473 - 1533) (Aşık Roland) dramı olan (Orlando furiaso) = Haşin Orlando'yu yazdı. Bu eser şövalyelerin aşk maceralarını ve haşin hayatlarını tasvir eder ki her şey ön kısımda apaçıktır. Arka kısımda ve sembolik mâna bakımından bir iz görülmez.

Kondottiere = Ücretli asker kumandanı hakikî kahramandır. Ye*gâne kanun eğlencedir. Yegane İlahe aşktır. O irticali komediyi tenef*füs eder.

Pesimist = Kötümser Niccolo Machiavelli (1469 - 1527) komedi Mandragola'yı yazdı. Bunda da diğer politika yazılarında olduğu gibi, Motto olarak: İnsan kötüdür. Önemli eserleri: "Discorsi soprala prima decade di Tito Livio,, ve "İl principe,, dir. Zamanın amoralitesine tesir yapan ilk gazeteci ve pamphletist = müstehzi Pictro Aretion'dır. Bu neşeli ve dirayetli yazar "Marescaîco, Cortigiana, İpocrito, Talanta, İl filosofo,, olmak üzere beş komedi yazdı.

Çağının en şöhretli lirikçisi Michelangelo (1475 - 1564) dır. Bilhassa güzel Cavalieri ve şair kadın Vittoria Colonna'ya dair soneleri kayda değer Rönesansın sonlarına doğru asabi ve duygulu şair Torquato Tasso (1544 - 1595) bulunur. Henüz on yedi yaşında iken şövalye şiiri olan (Rinaldo) ile kendisine edebî sahada mühim bir yer yaptı. En önemli eseri (Jerusalemme liberate = Kudüs'ün Kurtuluşu) e posudur. XVIII İVE XIX U ASIRLARDA İTALYAGeçen asırlara nazaran siyasî sahada daha büyük bir inşiraha kavuşmuş olan İtalya, uzunasırlara nazaran, 1750 de canlandı. İtalya yeniden trajedi ve opera muharriri Metastasio; komik ve nükteli bir şair olan Goldoni gibi bir çok seçkin şairler yetiştirdi. Kısmen trajedileriyle ehemmiyetli olan Foscolo, Youngun "Geceleri,, nden ilham almış olarak "I Sefoleri,, yani "Mezarlar,, ismindeki yaz*dığı acıklı eserinde, çok beliğdir. "Jacofo Ortir,, e yazdığı mektuplarda, vatan sevgisiyle coşan, enteresan bir romancı olarak görürüz.

Monti, muhtelif şiirleriyle tanınmış bir şairdir. Şairlerden başka, Filangieri ve Beccario gibi ehemmiyetli nasirler ve Tiraboschi gibi edebî tarihçiler vardır. Evvelâ, XIX. u asırda, ızdırabın ve ümitsizliğin şairi olan Leopardı ile, parlak bir hatip olan Carducciyi buluruz. Lirik ve dramatikçi Manzoni, bütün Avrupa'da tanımış olan " I Fromessi eposi,, yani "Nişanlılar,, ismindeki romanıyla şöhret bulmuştur.

Nesir sahasında Silvio Pellice'nin, Avusturya hapishanelerinde geçir*diği dokuz senesini nakleden "Hapislerim,, ismindeki kitabı, bütün Avrupaya göz yaşlan döktürmüştür. "Francesco da Rimini,, trajedisiyle de şöhret kazanmıştır.

Felsefe, bilhassa "Traite du surnaturel,, eserinin muharriri olan Giberti, jurnalizm de Giordani tarafından temsil edilmiştir. Şair ve roman*tik romancı olan Gabriele D'annunzio ve Mathilde Serroo en asri şairler denirdi.

*