Noktalama İşaretleri (UG)

NOKTALAMA İŞARETLERİ







1)NOKTA (.):








a)Tamamlanmış cümle sonlarında kullanılır:




*Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu ,ağlardım.




*Beni sevmiyordun,bilirdim.








b)Kısaltmalardan sonra kullanılır:




* vb. *Prof. *Dr. *Cad. *Alm. *Ar. İng.








c)Sıra gösteren rakamlardan sonra “-inci” eki yerine kullanılır.




*Senin çocuk 1. sınıfta mı okuyor.




*Dün 25. yaşıma bastım.








d)Tarihlerin yazılışında gün,ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:




*21.03.1978 *29.X.1925








e)Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:




*Yarın 08.45’te gideceğim.







2)VİRGÜL (,):








a)Yazıda sıralanan eş görevli sözcükler ya da söz gruplarını ayırmada kullanılır:




*O kitabı aradım , buldum.




*Fırat,Dicle önemli nehirlerimizdendir.




*Çalıkuşu’nu ,Huzur’u ,İntibah’ı okudun mu?




*Kitabı açtı ,birkaç sayfa çevirdi , yüksek sesle okumaya başladı.




*Yakında yine bahar gelecek, ağaçlar çiçek açacak ,kediler damlara çıkacak.








b)Anlama güç katmak için tekrarlanan sözler arasına konur:




*Oğlunu , kadersiz oğlunu bir daha göğsüne bastı.




*Akşam,yine akşam ,yine akşam








c)Hitaplardan sonra kullanılır:




*Sevgili kızım, *Değerli öğretmenim, * Saygıdeğer müdürüm,




d)Yüklemden uzak kalmış özneden sonra konur:












1




*Ahmet Haşim, şiirde anlamın kapalı olmasına ve musikiye önem vermiş bir şairimizdir.




*İşte bu adam, Türkiye’yi pislikten kurtaracak tek adamdır.




*Tatlılar,kalorisi fazla ;fakat vitamini az besinlerdir.








e)Cümlede vurgulanmak istenen ögelerden sonra konur.




*Yarın,buraya geleceksin ve bu işi çabucak bitireceksin.








f)Anlam karışıklığına meydan vermemek için adlaşmış sıfatlardan sonra kullanılır:




*Genç, adama ters ters baktı.




*Hırsız, çocuğu kovaladı.




*Yaralı, kadının yüzüne bakıyordu.




*İhtiyar, adamın suratına tükürdü.








g)Bazı cümlelerde anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:




*Oku; adam ol baban gibi ,eşek olma.




*Siz de kazançlı çıkmak istiyorsanız benim gibi, hanımları alışverişe gönderin.








ğ)Bir addan önce gelen zamirlerden sonra kullanılır:




*O, şiiri niçin ezberlememiş?




*O ,güzel günlerine yeniden dönebilse.




*Bu, kadını bir daha görmemiş.




*Şu ,bahçeye dikilecekmiş.








h)Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.




*Bu büyük komutanı, Atatürk’ü ,saygıyla anıyoruz.




*Bu yöre, Sibirya ve çevresi,alabildiğine soğuktur.




*Örnek olsun diye, örnek istemez ya, söylüyorum.




*Bir kuş, bir çiçek, bir böcek ,ne bileyim ben, her şey onun ilgisini çekiyordu.




*Ben de Ankara’da, o güzelim başkentte, beş yıl kaldım.








I)Yazıda tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerin sonunda tırnak işareti yerine kullanılır:




*Minareyi çalan kılıfını hazırlar, diyordu.




*Artık sevmeyeceğim,dedi.




i)Cümle başında kullanılan “evet,hayır,yok,yoo,peki,tamam,hayhay,olur,




haydi,elbette…” gibi sözcüklerden sonra kullanılır:




*Hayır, bu işi sevmedim. *Evet, yarın sınavsınız. *Yoo,işte bunu yapamam, dedi.







3.NOKTALI VİRGÜL(:








a)Birbirine bağlı olmakla birlikte her biri kendi içinde bağımsız cümlelerin arasında kullanılır.Bu tip cümleler birbirini açıklayan,güçlendiren ,biri diğerine örnek olan cümlelerdir.Bu kullanım özellikle atasözlerinde görülür.




*Yer üst üste iki kez sarsıldı; halk korkuyla sokaklara fırladı.




*Kısa bir konuşma yaptı; dinleyiciler onu uzun uzun alkışladı.




*Horoz ölür; gözü çöplükte kalır.




*Yalancının evi yanmış;kimse inanmamış








b)Virgülle ayrılmış sözleri ya da söz gruplarını farklı sözlerden ya da söz gruplarından ayırmak için konur.




*Sayısal derslerden matematiği,fiziği; sözel derslerden Türkçeyi, coğrafyayı çok seviyorum.




*Ahmet Haşim,Cenap Şehabettin sembolist; Tevfik Fikret ,Yahya Kemal parnasyen şairlerdendir.




*Erkek çocuklara Ali,Murat,Serhat; kız çocuklarına ise Yeşim,Senem,Serpil adları verilir.








c)Ögeleri arasına virgül konmuş sıralı cümleleri ayırmada kullanılır:




*Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak,kahkahalar atmak,ağlamak istiyorum.




*At ölür, meydan kalır;yiğit ölür , şan kalır.




*Kel ölür , sırma saçlı olur ; kör ölür , badem gözlü olur.








d)Önceki cümleye “fakat,oysa ,lakin,ancak,çünkü…” gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerde bağlaçlardan önce kullanılır:




*Bu romanı inceledim ;fakat pek beğendiğimi söyleyemem.




*Köye sen git;ancak orada çok fazla kalma.




*Kazanacağım ;çünkü çok çalışıyorum.




NOT: Noktalı virgül, yukarıda sayılan bağlaçlardan önce kullanıldığı gibi bunların yerine de kullanılabilir.








*Bugün erken yatmalıyım;yarın sınav var.




2




*İşinle ne kadar küçük olursa olsun ilgilen; hayattaki tek dayanağın odur.




*Sıkı giyinin ;dışarısı çok soğuk.








e)Öğeler arasında anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:




*Murat;Hasan ,Ali ve Osman’dan daha çalışkanmış.




*Elma;armut,muz ve üzümden yararlıdır.








f)Özneden sonra virgüllerle ayrılan eş görevli sözcükler varsa ,özne noktalı virgülle ayrılır.




*1.yeni grubunun en ünlü temsilcilerinden olan Orhan Veli ; dili çok iyi kullanan ,okuyucuyu değişik bir romantizme sürükleyen , güçlü bir şairdir.








Not: Noktalı virgülden ve virgülden sonra gelen sözcükler – özel isim değil iseler- küçük harfle başlar.Diğer noktalama işaretlerinden sonra gelen sözcükler büyük harfle başlar.







4.İKİ NOKTA( :








a)Bir cümle veya sözcükten sonra yapılacak açıklamalardan önce kullanılır.




*Şimdi herkes ona şöyle sesleniyordu:Atmaca Kamil.




*Bence bu cinayetin iki nedeni olabilir:Birincisi namus meselesi,ikincisi çıkar kavgasıdır.




*Demokrasinin tek dayanağı vardır: O da özgürlüktür.








b)Alıntı cümlelerden önce kullanılır.




*Bu sanatçının romanla ilgili şu sözünü anmadan geçemeyeceğim:“Roman yol boyunca gezdirilen bir aynadır.”




*Hacı Bektaş-ı Veli:“Eline,beline,diline sahip ol.” demiş.








b)Öykü ve romanlarda konuşma çizgisinden önce kullanılır:




*Süleyman Çavuş:




---- Bırak açma o bahsi ,dedi .




Kooperatif katibi kaşlarını çattı:




---- Yoo, böyle deme Süleyman Çavuş.




Not:İki noktadan sonra yapılacak açıklama bir cümle niteliğinde değilse küçük harfle başlar.




*En çok sevdiğim meyvelerden bazıları şunlardır:muz,elma,portakal…







5.KESME İŞARETİ( ’):








a)Özel adlardan sonra gelen çekim eklerini ayırmada kullanılır:




*Yakup Kadri’nin Yaban’ı Kurtuluş Savaşı dönemini anlatır.








b)Kısaltmalardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır




*KKTC’yi her alanda destekliyoruz.




*Yarın ABD’ye gidecek.








NOT:Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu;büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.




*kg’dan *PTT’ye








NOT:Sonunda nokta bulunan kısaltmalar, kesme işaretiyle ayrılmaz.




* vb.leri *mad.si *Alm.dan *İng.yi








c)Her türlü rakamdan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.




*36’nın ortak bölenleri nelerdir?




*Sen 9’uncu sınıfta mı okuyorsun?








UYARI: Özel isimler yapım eki aldıklarında kesme işaretiyle ayrılmaz.Yapım ekinden sonra gelen çekim ekleri de ayrılmaz.




*Ankaralıdan *Konyalım *Amerikalılar *İslamcı *Aligil








NOT:-ler eki –gil yapım ekinin yerini tutarsa kesme işaretiyle ayrılmaz.




*Dün Alilere gittim. *Sınıftaki Ali’ler ayağa kalksın.








NOT:Özel adlar yerine kullanılan ‘o’ zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.




*Ben onun ne kadar kibirli biri olduğunu bilmez miyim?








d)Bazı sözcüklerde anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:








3




*Osmanlılarda kadı’nın önemli bir yeri vardır.




*Pencereden kar’ı seyrediyorum.








e)Seslerin konuşma sırasında ya da şiirde vezin gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:




*N’apalım *N’eylersin *N’etsin *Vardı m’ola sevdiğim yurduna







6.SORU İŞARETİ(?):








a)Soru bildiren cümle veya sözcüklerin sonunda kullanılır, cümle sözde soru cümlesi de olsa yani karşıdan bir cevap beklenmese de cümlenin sonuna soru işareti konur.




*Türk edebiyatının ilk yazılı belgesi nedir? (cevap bekliyor:gerçek soru cümlesi)




*Bu havada dışarı mı çıkılır? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)




*Böyle bir adama nasıl güvenirsin? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)




*Seni hiç sevmez olur muyum? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)




*Bu kitapları ona mı vereceğim? (cevap bekliyor:gerçek soru cümlesi)








b)Kuşku duyulan bilgilerin yanına ya da bilinmeyen bilgiler yerine parantez içinde konulur.




*Kayıkçı Kul Mustafa (?-1658?) halk edebiyatımızın destan şairlerinden biridir.




*Karacaoğlan’ın Güneydoğu Anadolu’da (?) yaşadığını söylüyor.








UYARI: İçinde soru sözcüğü olsa bile , bir cümle soru anlamı taşımıyorsa sonuna soru işareti konulmaz.




*Neden gittiğini bilmiyoruz. *Bana nasıl çalışacağımı söylemedin.







7.ÜNLEM(!):








a)Şaşma , korku, kızma ,heyecan,sevinme… gibi duyguları dile getiren cümlelerin sonunda kullanılır:




*Dur,bir yanlışlık yapmayalım!




*Git başımdan seni görmek istemiyorum!




*Eh, hayırlısı neyse o olsun!




*Lanet olsun böylesi işe!




*Böyle maç olmaz olsun!




*Yaşasın ,sınavı kazanmışım!




b)Küçümseme , yerme,alay etme amacıyla parantez içinde kullanılır:




*Akla durgunluk verecek reklam kampanyalarıyla büyük(!) sanatçılar yaratılıyor.




*Bu kasabada onun ne kadar akıllı(!) olduğunu bilmeyen mi var?







8.ÜÇ NOKTA(…):








a)Herhangi bir nedenle bitmemiş ya da okuyucunun anlayışına bırakmak için bitirilmemiş cümlelerin sonuna konur.




*Şu bahar yağmurları bir gelse…




*Birdenbire karşımıza çıkıveren yeşillik denizi…




*Karşı sahilde mor,fark olunmaz sisler altındaki dağlar,korular, beyaz yalılar…Bunları seyretmek bana huzur veriyor.








b)Birtakım örnekler sayıldıktan sonra “vb” anlamında kullanılır:




*Binanın tepesinden neler görünmüyordu ki:caddeler,sokaklar,evler,insanlar…




*Bu köyün insanları konukseverdir,alçakgönüllüdür,iyidir…








c)Söz arasında söylenmek istenmeyen sözler yerine kullanılır:




*Şu … adamı gözüm görmese iyi olacak.




*Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.







9.TIRNAK İŞARETİ( “… ”):








a)Aktarma söz ya da cümleler tırnak içinde gösterilebilir.




*Sanatçının şu sözünü unutmamak gerekir:“Gerçek uygarlık insanın yüreğinde değilse hiçbir yerde yoktur.”








b)Önemi belirtilmek istenen sözcükler , terimler tırnak içinde gösterilir.




* “Bayrak” bir ulusun bağımsızlığını simgeler.




*Günümüzün en önemli sorunlarından biri de “çevre kirliliği”dir.








c)Yazıda geçen eser adları tırnak içine alınabilir:




* “Çalıkuşu” Anadolu gerçeğinin tüm çıplaklığıyla anlatıldığı bir romandır.








NOT:Tırnak içindeki söze ek gelirse tırnaktan sonra gelir, kesme işareti kullanılmaz.




4




*R.N.Güntekin’in “Acımak”ını okumanızı tavsiye ediyorum.








NOT:Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse ikinci tırnak tekli olur.




* “Ahmet Mithat Efendi halkı eğitmek istediğinden:‘Sanat toplum içindir.’der.”







10.PARANTEZ(AYRAÇ) ( ):








a)Cümle içindeki açıklamalar parantez içinde gösterilebilir:




*Adana ve yöresi (Çukurova) ülkemizin pamuk ambarıdır.




*Böyle sözcüklere (yansımalara) her dilde rastlanır.








b)Bir sözcüğün eş anlamlısı parantez içinde verilebilir:




*Türk Dil Kurumu yerbilim (jeoloji) ile ilgili terimleri bir kitapta toplamış.




*Tezat (abartma) edebiyatta en çok kullanılan sanatlardan biridir.








c)Bir kişiden söz edilirken doğum ve ölüm tarihleri parantez içine alınır:




*Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974) teknik yönden kusursuz romanlar yazdı.








d)Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir:




*Bacon (Beykın) denemeleriyle ün kazanmıştır.








e)Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içinde gösterilir:




*Adam—(Yerinden kalkar ,suratını asarak):Sen ne diyorsun beyefendi?








NOT:Parantez içine alınan bölüm içinde tekrar parantez açılması gerekirse ilk önce köşeli parantez açılır ve sonra köşeli parantez kapatılır.Aradaki parantez normal olur.




*Tasavvuf edebiyatının bu çok önemli sanatçısı[Yunus Emre(13.-14.yy)] yaşadığı dönemde evrenselliği yakalamıştır.







11.KISA ÇİZGİ(-):








a)Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasına konur.




*Bu savaş 1859-1870 yılları arasında olmuştur.




b)Birbiriyle ilgili ülke,şehir ya da kavramlar arasına konur.




*Adana-Ceyhan arası kaç kilometre?




*Türkiye-İran ilişkileri gelişiyor.








c)Cümle içindeki arasözlerin ve aracümlelerin başında ve sonunda virgül,parantez kullanılabileceği gibi kısa çizgi de kullanılabilir.




*Şiir ve romanla ilgili düşüncelerimi –sen de bilirsin ki- ona uzun uzun anlatmıştım.








d)Cümle sonunda satıra sığmayan sözcüklerin bölünmesinde kullanılır.




…………………………………………söyledik-




lerimi unutma.








e)Dilbilgisinde eklerden önce ve mastar halindeki fiillerden sonra kullanılır.




* “Kulaklık” sözcüğündeki –lık yapım eki bir alet ismi yapmıştır.




*Işık sözcüğü, ışı- fiilinden türemiştir.








f)Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.




*Aslında Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati dönemi ,edebiyatımızda yeni bir soluktur.







12.UZUN ÇİZGİ(---):








Konuşma metinlerinde konuşmaların başında kullanılır.




----Bu kitabı okudun mu?




----Hayır okumadım.




----Okumanı tavsiye ederim ,çok güzel.

*