Çevre Sorunu Olarak Kentsel Katı Atıklar Ve Entegre Katı Atık Yönetimi

21.yüzyılının başlangıcına geldiğimiz şu günlerde çevre ve çevre sorunları dünya gündemini oluşturan önemli konuların başında gelmektedir. Küreselleşme süreciyle uluslar arası ilişkilerin almış olduğu yeni boyutlardan önemli birisi de çevre ve çevre sorunları olmaktadır.


Çevre koruma ve kullanma dengesi, gelişmişlik düzeyi ve siyasal farklılıklarına bağlı olmadan, dünyanın “ortak sorunu” olma özelliğinde olan çevre sorunlarının çözümünde etkin çevre politikalarının oluşturulması son derece önemli görülmektedir. Çevre politikasını, üretim sürecinde metot ve kalite kadar, kamu sağlığı ve çevre kaynaklarının korunması anlamını taşıyan çevre kalitesiyle de ilgili siyasal-yönetsel kararlar bütünü olarak tanımlarsak çevre, yönetim sistemlerinin üretim-tüketim sürecine doğrudan katılımını benimsemek, “çağdaşlığın” gereği olduğu kadar etkin çevre politikasının doğal olarak en iyi uzlaşma anlamını içerdiği inancının da bir sonucudur.


Geçmişte olduğu kadar günümüzde de ekolojik dengeyi bozan, çevre sağlığını olduğu kadar doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimini olumsuz etkileyen etkinliklerin en önemlilerinden biri, kaynakların sorumsuzca tüketimi ve çevresel sorunlara neden olabilecek nitelikte ve miktarda atık üretimidir.


Katı atık üretimi öncelikle yerel yönetimlerin sorumluluğunda olsa bile, sorunun bütüncül anlamda yerel, bölgesel hatta ulusal anlamda önem kazandığı bilinmektedir. Çevre sorunlarının çevrebilimin niteliklerine uygun olarak incelenebilmesinin “sistematik yaklaşımı” gerektirdiği düşüncesi,ekolojik dengeyi kısaca doğa,nüfus,örgüt ve teknoloji arasındaki dengeli ilişkiler bütünü olarak tanımlanmaya neden olur. Bu amaçla yapılan bu çalışmada katı atıkların yönetimi sorunu incelenirken ilk önce “entegre katı atık yönetimi” kavram ve içeriği incelenecek, atıkların kaynağında daha üretilmeden azaltılması (waste minimization-waste reductıon),geri kullanım süreci (recycling),yeniden kullanma (reuse), komposlaştırma (composting), yakma (incineration) ve depolama (landfilling) gibi katı atık bertaraf etme yöntemleri incelenecektir.






KATI ATIK TANIMI




Katı atık ,en yalın anlamıyla tüketicisi tarafından bir işe yaramadığı nedeniyle atılan evsel, ticari, ve endüstriyel işlevler sonucu oluşan ,düzenli şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddelerdir.


Genel olarak, katı atıklar zararlı ve zararsız atıklar olmak üzere gruplandırılır.






Zararlı Atıklar:Çevre ve insan sağlığı risklerini önlemek amacıyla bertaraf edilme sürecinde özel bazı işlemler gerektiren biyolojik, kimyasal ve fiziksel özelliklere sahip yanıcı-yakıcı,zehirleyici, yok edici veya diğer madde etkileşimi sonucu zararlı olabilecek maddelerdir.




Zararsız Atıklar:Toplum tarafından atılan ve zararlı atıklar sınıfına girmeyen katı atıklardır. Organik ve inorganik maddelerden oluşur.




Kaynakları bakımından ise katı atıklar şöylece gruplandırılabilir:




a) Evsel atıklar




Çöpler:Evsel kaynaklı organik ve inorganik atık ve artıklardır. Genelde yemek artıkları, kağıt, cam,metal,seramiklerden oluşmaktadır.




Küller:Odun ve kömür gibi yanıcı maddelerin çeşitli amaçlarla evsel kullanım sonucu oluşan maddelerdir.




İri Katı Atıklar:Hacmi ve boyutları bakımından özel işleme tabi tutulması gerekli mobilya ve ev gereçleri vb. atıklardır.




b)Endüstriyel Katı Atıklar:




Endüstriyel faaliyetler sonucu ortaya çıkan atıklardır. Endüstriyel işlemler sırasında oluşan atıklar bu grupta incelenir.




c)Ticari ve Kurumsal Atıklar:




Ticari işletmelerden ve kurumlardan ortaya çıkan atıklardır. Lokantalardan, okullardan mağaza ve ofislerden toplanan atıklar bu grup içindedir.




d) Belediyesel İşlevler ile İlgili Atıklar:




Sokak süprüntüleri, park bahçe ve plajlardan toplanan atıklar, araba hurdaları, hayvan ölüleri, su arıtma tesislerinden ortaya çıkan çamurlar bu özelliktedir.




e) Özel Atıklar:




Uzaklaştırımı özel önem taşıyan atıklardır. Öncelikle radyoaktif atıklar, tehlikeli endüstriyel atıklar ve hastane atıkları özel atıklar grubu içinde değerlendirilir.




f) Tarımsal Atıklar:




Tarımsal işlevler sonucu oluşan atıklardır.






KATI ATIKLARIN UZAKLAŞTIRMA YÖNTEMLERİ




a) Gelişi Güzel (vahşi) depolama:


b) Düzenli- sağlıklı depolama


c) Kompostlama


d) Yakma




Vahşi depolama, ülkemizde en yaygın kullanılan katı atıkların uzaklaştırımı yoludur. “Gözden uzak olsun” düşüncesi ile genelde çöpler şehir ve kasaba dışında açık alanlara gelişigüzel bir şekilde atılarak insan çevresinden uzaklaştırılır.




Düzenli- sağlıklı depolama, katı atıkların toplum ve çevre sağlığını tehlikeye sokmadan belli ölçütlere uygun olarak depolanmasıdır. Gerek depolama alanının yapımında ve işletilmesinde gerekse depolanacak atıkların niteliğinde ve miktarında uyulması gereken koşullar ve teknikler açıkça belirlenmiştir.




Kompostlama, çöplerin içerisindeki organik maddelerin özek yöntemlerle ayrıştırılarak gübre haline getirilmesidir.




Yakma, çöplerin yakımarak yok edilmesidir. Atıkların hacim olarak azaltılması veya enerji elde etmek amacıyla uygulanabilir.




KATI ATIK YÖNETİMİ NEDİR ?


Uluslararası Rio Konferansı’nda ülkelerin 2000 yılına kadar atık arıtımı ve bertarafı ile ilgili ilke ve standartları belirlemeleri kararlaştırılmıştır. Gündem 21; katı atık yönetimi ile ilgili olarak , atık sorununun giderilmesinde en iyi yolum yaşam tarzında, üretim ve tüketim modellerinde değişiklik getiren atıların önleme ve azaltma anlayışının geliştirilmesini kabul etmektedir.




Kentsel katı atık sorunlarıyla başa çıkmanın en etkin yolu olarak çöp çıkarmayı önleyen bir yaklaşım belirlenmesini kabul eden Gündem 21, ürünlerin yeniden tasarlamaları ve atıkları azaltmaları için sanayicileri desteklemeyi, tekrar kullanılabilecek malzemelere yönelmeleri için sanayici ve tüketicilerin özendirilmesi gerektiğini bildirmektedir.




John Pfeffer katı atık yönetimini, toplum tarafından daha fazla faydalı olmadıkları düşüncesiyle atılan maddelerin toplum ve çevreye zarar vermeden , belli yöntemlerin bilinçli bir şekilde uygulanması ile toplama aşamasından son yok ediş aşamasına kadarki süreci konu edilen uygulamalar şeklinde tanımlanmaktadır.












KATI ATIK YÖNETİMİNİN AMAÇ VE KAPSAMI




Katı atık yönetiminin amacı , toplum tarafında çeşitli işlemler sonucu üretilen atıkların toplanması, taşınması ve son yok ediş sürecinde ekonomik ve çevresel açıdan en etkin ve verimli yöntemlerin geliştirilip uygulanmasıdır. Atık yönetiminin çalışma alanını, çeşitli atık ve artığın çevreye duyarlı bir şekilde özel teknik ve yöntemlerle değerlendirilmesi ve bertarafı oluşturmaktadır. Bu anlamda atık yönetimi; atıların minimizasyonu, geri kazanımı, yeniden kullanma, verimlilik ve istihtam artırımı yönü ile ekonomik, çevre kirliliğini önleyici yönü ile engelleyici-koruyucu özellik taşımaktadır.




ENTEGRE KATI ATIK YÖNETİMİ( INTEGRATED SOLID WASTE MANAGEMENT)




Entegre katı atık yönetimi, kentsel katı atıkların yönetiminde etkinlik ve güvenliğin sağlanması amacıyla, çevre ve insan sağlığı üzerinde en az etkili olabilecek birçok katı atık yönetimi uygulamalarının birlikte kullanılmasıdır. Kavram, ulusal atık yönetimi politikası amaçlarının karşılanabilmesi için geri kazanım, kompostlama, yakma ve depolama gibi metotların bir arada kullanılmasını içermektedir.




Entegre katı atık yönetimi sistemi şu uygulama metotlarının hepsini veya bir kısmını içermektedir.




• Katı atıkların kaynağında en aza indirilmesi


• Geri kazanım ve yeniden kullanma, komposlama


• Enerji kazanımı için yakma


• Depolama




ENTEGER KATI ATIK YÖNETİMİ HİYERARŞİSİ




Entegre katı atık yönetimi sistemi içindeki uzaklaştırma yöntemleri arasında kesin ve katı bir hiyerarşi yoktur. Her toplum, kendi ihtiyaçlarını ve özelliklerini gözeterek entegre katı atık yönetimi sistemi yöntemlerini dikkatle incelemeli ve uygun olan dizgiyi uygulamalıdır.




a) Katı Atıkların Kaynağında en aza indirilmesi:




ABD Çevre Koruma Örgütü, atıkların minimizasyonu terimini maddelerin yeniden kullanımı anlamı ile beraber maddelerin veya ürünlerin daha atık üretilmeden önlenmesini veya en aza indirilmesini sağlayacak dizayn, paketleme ve üretim süreçlerindeki herhangi bir değişiklik şeklinde açıklamaktadır. Atıkların kaynağında azaltımı kirliliği önleyici yönüyle çevresel maliyetlerin azalması yönüyle ekonomik özellik taşımaktadır.




Atık minimizasyonu yönetiminin başarıyla uygulanabilmesi için şunların yapılması gerekmektedir.


• Tüketicileri bu konuda bilinçlendirici eğitim programları


• Tüketicilerin atık uzaklaştırımı ile ilgili alışkanlıkların değiştirilmesi


• Üretici firmaların geri kazanımı özendirici üretim için özendirilmesi






Yaraları :


• Atık üretilmeden önce atık üretimi sürecindeki alışkanlıkları değiştirmeye çalışır.


• Çevresel anlamda en önemli ve tercih edilen metotdur.


• Göreceli olarak düşük maliyetlidir.




Sakıncaları:


• Alışkanlıkların geçici veya sürekli değiştirme esasına dayanması çeşitli zorluklar doğurur.


• Bu yöntemle kazanılmış faydaların ölçümü karmaşık ve zor olabilir.


• Ancak uzun dönemde ve yasal düzenlemelerle gerçekleştirilebilir.




b)Geri Kazanım ve Tekrar Kullanım


Geri kazanım,tekrar kullanım ve geri dönüşüm kavramlarını da kapsayan ;atıkların özelliklerinden yararlanarak içindeki bileşenleri fiziksel,kimyasal veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesini anlatmaktadır.




Kompostlama:Organik esaslı katı atıkların oksijenli ortamda ayrıştırılmasıyla yüksek ve verimli toprak düzenliyicisi-gübrenin ortaya çıkarılması işlemidir.






c)Enerji Kazanım İçin Yakma:Buhar veya elektrik enerjisi elde etmek amacıyla kentsel katı atıkların kontrollü şekilde yakılarak bertaraf edilmesidir. Bu yöntemle katı atıklar hacimce %90, ağırlık bakımından %75 oranında azaltılabilir.




d)Depolama:Entegre katı atık yönetimi içerisinde en son ancak en yaygın şekilde kullanılan atık uzaklaştırma yöntemi düzenli-sağlıklı depolamadır. Geri kazanım veya yakma metotları ile bertaraf edilemeyen atıkların düzenli bir şekilde depolanmasıdır.




Yararları:


• Uygun arazi olduğunda ekonomiktir.


• Maliyeti göreceli olarak düşüktür.


• Kapasitesi kolaylıkla artırılabilir.




Sakıncaları:


• Büyük kentsel alanlarda yer bulma bir sorundur.


• Alanların tasarımı ve işletimi profesyonelce yapılmalıdır.


• Sıvı ve gaz sızıntıları dikkatlice kontrol edilmelidir.




ENTEGRE KATI ATIK YÖNETİMİNDE SORUMLULUK


Entegre katı atık yönetiminde sorumluluk örgütsel ve bireysel olarak tüm aktörlerindir. Başta merkezi yönetim olmak üzere çevre bakanlığı ve diğer bakanlıklar, yerel yönetimler,iş çevreleri,çıkar grupları, meslek örgütleri,sivil toplum örgütleri ve bireyler hep birlikte sorumluluk sahibidir.


Çevreye duyarlı programlar oluşturan ve destekleyen yönetimler ile çevreci programlara katılmak,alışageldikleri pek de çevreci olmayan tüketim ve atıkların uzaklaştırımı alışkanlıklarını değiştirmek herkesin sorumluluğudur.v

*