Paralel Merİdyen Enlem Boylam

PARALEL MERİDYEN ENLEM BOYLAM




Tanımı : Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan kutup noktalarından eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen çizgilere paralel denir. Ekvator doğal olarak var olan bir paralel dairesidir. Diğer paralel dairelerinin olduğu varsayılsa da Ekvator için bu geçerli değildir.


Özellikleri:

· Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40.076km).


· Güneş ışınlarını geliş açısı birer derece aralıklarla küçülür. Paralel derecesi büyükçe Güneş ışınlarının geliş açısı küçülür


· Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe paralel dairelerinin çevre uzunlukları azalır.


· Birer derece aralıklarla geçerler.


· 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler.


· İki paralelin arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir.


· Uzanış doğrultuları doğu batı doğrultusundadır.


· Paralel daireleri asla birbirlerini kesmez. Soru


· Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar.


Paralel farkı ile uzaklık hesaplanabilmesi için bize verilen merkezler aynı meridyen üzerinde olmalıdır. Farklı meridyen yaylarında olduğunda açı farkı ortaya çıkar ve iki paralel arası 111 km den daha fazla olur.


Paralel farkı bulunurken verilen merkezler aynı yarımkürede ise büyük olan enlem derecesinden küçük olan çıkarılır. Farklı yarımkürede olurlarsa enlem dereceleri toplanır.


Örnek Soru :

200 Kuzey paraleli ile 100 Güney paraleli arasındaki kuş uçuşu uzaklık kaç km'dir ?

Çözüm: 20 + 10 = 30 ( paralel farkı )


30 X 111 = 3330 km

ENLEM VE ETKİLERİ

ENLEM: Yerkürede herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.

· Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür. Işınların atmosferdeki yolu uzar. Tutulma artar ve sıcaklık ta kutuplara doğru azalır.


· Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.


· Matematik iklim kuşakları oluşur


· Bitki örtüsü kutuplara doğru aralıksız kuşaklar oluşturur.


· Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.


· Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.


· Gece gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar.


· Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.



Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler



· Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.


· Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.


· Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir.


· Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.


· Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı).


· İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır.

Meridyenler
Ekvatoru dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri denir


Özellikleri:

· Başlangıç meridyeni Greenwhic’ tir.


· Greenwhic’in 180 batısında ve 180 doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır. Tam daire olarak 180 adettir.


· Aralarındaki uzaklık sadece Ekvator üzerinde 111 km’dir. Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe bu uzaklık daralır. Örnek:Türkiye’de ortalama 85 km , Kutup dairelerinde 47 km dir. *** Bunun sonucu olarak doğu-batı yönünde aynı mesafe gidildiğinde Kutuplara yakın yerde daha fazla meridyen geçilirken, Ekvatorda en az meridyen geçilir.


· İki meridyen arasında 4 dakikalık yerel saat farkı vardır.


· Kutuplarda birleştikleri için meridyen yayları eşit uzunluktadır.


· Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır. Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar.

BOYLAM VE ETKİLERİ


Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.

ETKİLERİ: Boylamın sadece yerel saat farklarını etkilemektedir.

YEREL SAAT hesaplamaları

Yerel Saat: Bir yerin kendine özgü saatidir. Güneşin ufuk çizgisindeki konumuna göre belirlenir. Güneş ufuk çizgisinde en yüksek konuma geldiğinde o yerin yerel saati 12:00 dır. Cismin gölgesi en kısadır.


Aynı yarım kürede ise büyük olan meridyen derecesinden küçük olan çıkarılır. Farklı yarım kürelerde ise toplanır.
Örnek: K Kenti 800 doğu meridyeninde L kenti ise 500 doğu meridyeninde yer almaktadır. İki kent arasındaki zaman farkı kaç dakikadır.

Çözüm : 80 - 50 = 30(meridyen farkı)


30 x 4 = 120 dk ( zaman farkı ) 2 saat

Örnek: A Kenti 100 batı meridyeninde B kenti ise 400 doğu meridyeninde yer almaktadır. buna göre bu iki kent arasındaki zaman farkı kaç dk'dır?

Çözüm : 10 +40 = 50 ( meridyen farkı )


50 x 4 = 200 dk ( zaman farkı ) 3 saat 20 dk


***Not: Dünyamız kendi ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru döndüğü için doğudaki bir merkezde güneş erken doğar, erken batar. Batıdaki bir merkezde ise geç doğar geç batar. Sonuçta doğudaki bir meridyenin yerel saati her zaman daha ileridir.


SAAT DİLİMLERİ VE ULUSAL SAAT


Günümüzde yerel saatlere göre hareket etmek hem ülke içinde hem de ülkeler arası ilişkilerde sıkıntılar meydana getirir.Nedeni aynı ülke içinde çok sayıda meridyen geçmesi ve zaman farklarının fazla olması .Örneğin Türkiye'de yerel saat kullanılsa idi 19 ayrı saat ayarı yapılmış olması gerekirdi. Bu gibi karmaşalıkları önlemek için uluslararası saat sistemine geçilmiştir. Bunun için dünyamız 15°' lik meridyen yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin yerel saati ortak kabul edilmiştir. Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7,5° doğu ile 7,5° batı meridyenleri alınmıştır. 24 saat diliminden 12 tanesi başlangıç meridyeninin Doğusunda ( ileri saat ) , 12 tanesi ise Batısındadır ( geri saat )


Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer almaktadır. Ancak biz bunlardan sadece birini kullanmaktayız.1978 yılına kadar topraklarımızın çoğunun yer aldığı ikinci saat diliminin( 30° Doğu meridyeni -İzmit) yerel saati ülkemizde ortak saat olarak kullanılmıştır. Bu tarihten sonra güneş ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir. İlkbahar-yaz dönemlerinde ilerri (45° Doğu meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Doğu meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır. Yaz ve kış saati uygulaması yapılırken diğer Avrupa ülkeleri de dikkate alınmakta ve aynı zaman diliminde yapılmaktadır.

TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ



Tarih değiştirme çizgisi olarak 180 meridyeni kabul edilir. Bu meridyenin doğu tarafında batı meridyenleri, batı tarafında ise doğu meridyenleri bulunmaktadır. Dolayısıyla doğu meridyenlerinin olduğu batısında bir gün ileri, batı meridyenlerinin olduğu doğusunda ise bir gün geridir.

Not: Tarih değiştirme çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler. Girinti-çıkıntı oluştururlar. Bu çizgi her yerde 1800 meridyenini takip etmez. Aynı ülke içerisinde karmaşıklık yaratmaması amacıyla asla karalar üzerinden geçirilmemiş ve yer yer zig zaglı bir görünüm arz etmektedir.

*