Tekerlemeler

ALINTIDIR......




TEKERLEME


Daha çok çocuk geleneklerinde yer alan baş uyak ve uyaklarla elde edilen, ses ve sözcük benzerliğine göre sıralanan söyleyeni belli olmayan ürünlere tekerleme denir.Tekerlemeler eğlenceli bir dil alıştırmasıdır. Sözlüklerde "ağızda yuvarlanan söz, saçma sapan söz, eşsesli kelimelerle kurulu konuşma" anlamlarına gelen tekerleme masal, hikaye, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir.En çok çocuk oyunlarında, masalların baş, orta ve sonunda söylenirler. Türk edebiyatında ilk tekerleme örneklerine XI. yüzyıldan itibaren rastlanır. Divanü Lügati’t Türk’te bazı tekerlemeler yer alır.




TEKERLEMELERİN ÇOCUKLARA KAZANDIRDIKLARI


-Tekerleme dinleme, konuşma ve dilin anlam yapılarının, cümlelerin, dilin özelliklerini, sık sık yapılan tekrarlarla ezber alışkanlığını kazandırarak çocuğun psikomotor becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.


-Dilin telaffuzu, boğumlaması ile bir bütün halinde öğretilmesine katkıda bulunur.


-Dildeki sembolleri, alegorik anlatımı, sebep-sonuç ilişkisine dayandırarak dilin mantıksal dizinini kavratır.


-Dilin matematiğini geliştirir. Dilin gülmece ve eleştirel boyutunu tanıtır.


-Çocuklarca hoşça vakit geçirmek,dil becerisi sergilemek,oyunlarda eş ve ebe seçmek için kullanılır.


-Dil oyunları ile tekerleme çocuğun dil sınırlarını tıpkı düş gücünü, düşlerinin sınırlarını genişletir gibi genişletir.


TEKERLEME ÇEŞİTLERİ


1) Masal tekerlemeleri:masala tekerlemeleri özellikle masalın sonunda yada başında olmak üzere üç bölümde söylenir.Örneğin;


Zaman zaman içinde


Cinler top oynarken


Eski hamam içinde


Beni yola saldılar


Yolda bir tarak buldum


Tarağı yere verdim


Yer bana çimen verdi


Çimeni çobana verdim


Çoban bana kuzu verdi


Kuzuyu tatara verdim


Tatar bana at verdi


Elime berat verdi


Bindim atın sırtına


Sürdüm gittim Hindistan’a


Hindistan’da kanlar akar


Hep güzeller bana bakar


Oradan öte keloğlan’ın dağları


Bu dağlara kanalım


Bir masalda kuralım.


2)Tören tekerlemeleri:bu tekerlemeler çocuklara ilişkin törenlerde söylenir.örneğin;yağm ur yağdırmak için düzenlenen törende “çömce gelin” diye adlandırılan kukla kapı kapı dolaştırılarak tekerleme söylenip yiyecek toplanır.Örneğin;


Yağ yağ yağmur


Tarlada çamur


Teknede hamur


Ver Allah’ım ver


Sicil gibi yağmur


3)Oyun-sayışmaca tekerlemeleri:bu tür çoğunlukla kendi yaratmalarıdır.kimisi de yetişkinlere özgü yaratmalardan ustaca uyarlamalardır.Örneği n;


İğne miğne


Ucu dinne


Fil filince


Lalaluka


İlinç,pirinç,turunç


Elem belem


Cicim kalem


Tazi tuzi


Mürekkebin kızı


Oooo.. iğne iplik


Derme diplik


Çelik çubuk


Sen çık


4)yanıltmaca tekerlemeleri: söz cambazlığı gerektiren tekerlemelerdir.şiirs elliği yoktur,söylenmesi zordur.Örneğin;


Keşkekçinin keşkeklenmemiş kepçesi


Şu duvarı badanalamalı mı badanalamamalı mı?


Kaynak:Örneklerle Çocuk Edebiyatı Recep NAS Ezgi kitapevi Bursa-2002 syf.325-335

*